Новата сезона на екстремна аерозагаденост во македонските градови е во полн ек. Нашата редакција редовно изработува темелни анализи, врз основа на параметрите кои досега не се смениле позначајно, или барем позитивно: Двојно зголемен возен парк, двојно зголемена потрошувачка на гориво, двојно зголемен број на стари дизели, два од три автомобили постари од 15 години. Масовното согорување на 650 милиони тони нафта годишно завршува во воздухот што го дишеме. Кој сака да прикаже дека проблемот е нерешлив?
Насловите во домашните и странските медиуми укажуваат јасно. Новата сезона на енормна аерозагаденост во Македонија пристигна и ќе трае. Градот под Водно и градот под Шара се светски лидери меѓу градовите во коишто е најопасно да се дише. Во меѓувреме се јавуваат и нови градови, вклучувајќи го Кочани, каде што се изразуваат сомнежи дека местоположбата на мерната станица не го прикажува вистинскиот степен на аерозагаденост.
Објавите од граѓани на социјалните мрежи, уште пред сезонава укажаа дека станиците честопати се на „поправка“, а актуелно се негодува и за отсуството на мерење на повеќе штетни супстанци, меѓу другото и на азотните оксиди. Тоа непогрешливо води кон заклучокот: Дали вистинската аерозагаденост е дури и повисока од онаа што веќе се признава како катаклизмична?
Мерните станици станаа непотребни, енормната загаденост на воздухот може да се почувствува
Македонската аерозагаденост се чувствува, мерните станици стануваат одвишни: Смрдеа, печење на очите, суво грло, чешање, отежнато дишење, потење, вртоглавица, замор, гадење. Зошто поздравување со познајник на улица секогаш почнува со кашлање? Азотните оксиди ги оштетуваат дишните патишта и предизвикуваат болести на срцето и крвотокот, а преку озонот водат и кон попречување на функцијата на белите дробови и до воспалителни реакции, ризик за астматичарите. Честичките гареж во воздухот дополнително носат ризик од канцер.
Во исто време се зголемува киселоста на врнежите, на почвата и на површинските води. Трагите од тоа се забележуваат и на фасадите во нашите градови, за ефектот врз човекот воопшто да не помислуваме. Се смалуваат приносите во земјоделството и шумарството, се попречува растот, се појавуваат акутни и хронични болести кај растенијата. Проблемот, сепак, не е во тоа што Македонија ќе биде спомната во насловите на светските медиуми, со негативна конотација.
Камиони, комбиња, неснослива бучава и ризик при секое вдишување воздух – тоа е сликата кога скопските улици ќе се доживеат надвор од автомобилот
Македонските научници по илјадити пат ќе дискутираат околу надминувањето на проблемот, иако тие во само дваесетина секунди ќе посочат и на вистинскиот извор и на оптималното решение. Градоначалниците ќе се пријават дека постојат, еколозите ќе се пожалат дека им недостигаат финансии, политичарите ќе си префрлаат вина. Аерозагадувањето расте од година в година, автопатиштата во Скопје остануваат, се градат нови „воздушни брани“, околу градскиот стадион живее новата „пластичарска улица“ – на прагот на единствениот допир со природата во градот. Скопскиот градоначалник во меѓувреме најавува нов мост и тунел под Кале.
Можеше ли сето тоа да се предвиди, да се спречи, уште пред десет години? Ова е хронологија на причинско-последичната спрега што доведе до тоа, воздухот во македонските градови да достигне енормна загаденост:
Дизел-бум
Дизел-бум
Во 1998 година почнува масовен бран на дизел мотори со директно впрскување – тоа се фамозните TDI (Volkswagen), JTD (Fiat), CDТI (Opel), CDI (Mercedes), D-4D (Toyota), TDCI (Ford), HDi (Peugeot), dTI (Renault), CRDi (Hyundai) и слични. Возачите се одушевени од брзите дизели кои трошат фантастично малку, задоволна е и индустријата, затоа што добива мотори со намалена емисија на СО2, какви што бара политиката. „Чистата“ ЕУ цени дека преку намалувањето на емисијата на СО2 од сообраќајот, како стакленички гас, ќе се подобри климата. Во тоа време уште функционира спрегата меѓу законодавството и индустријата, којашто гарантира дека законите нема да им наштетат на моќните производители на автомобили, врз коишто во голем дел се потпира економијата во Унијата.
Честички гареж
Така изгледа куп од честички гареж, кои се производ од секое согорување, но истите се многу поситни во издувот на дизелите со директно впрскување и со тоа се поопасни за организмот
Политиката долго време ги премолчува опасностите и катастрофалните штети што дизел-моторите со директно впрскување ги предизвикуват врз човекот и врз животната средина. Не само што емисијата на СО2 се смалува незначително, туку енормно расте емисијата на азотни оксиди и на честички гареж. Потребно е да измине дури половина деценија од почетокот на дизел-бумот, за европската јавност да дознае дека новите дизели имаат зголемена емисија на ситни честички гареж, коишто лесно навлегуваат во белите дробови и крвотокот, и остануваат во организмот, како потенцијални предизвикувачи на канцер, на болести на крвотокот и крвните садови, на дишните патишта и дишните органи.
Филтри за честички гареж
Peugeot прв почна со сериско вградување на филтер за честички гареж во своите HDI-мотори; ова е пресек од филтер DPF на VW
Француската групација PSA уште во 2000-та година излегува на пазарот со решение за надминување на проблемот со честичките гареж. Peugeot 406 и Peugeot 607, како и Citroen C5, во моделските варијанти со мотори HDi, излегуваат од салон опремени фабрички со филтер FAP (кусо за Filtre à particules или филтер за честички). Пречистувањето уште не е беспрекорно, но јавноста станува свесна за кобните честички. Веќе во 2003 година се појавува варијанта на FAP со каталитичка регенерација. Минуваат неколку години додека овие филтри прераснат во стандард кај останатите производители.
Даночни привилегии
Секаква промена во регулативата на германскиот пазар на автомобили, како најголем пазар во Европа, влијае директно врз останатите пазари, коишто оттаму се „сервисираат“ со користени возила. Во 2007 година, Германија го субвенционира дополнителното вградување на филтер за честички гареж, а паралелно воведува и повисока даночна стапка за возилата што не го поседуваат филтерот. Во меѓувреме, Комисијата на ЕУ на 13-ти декември 2006 ја изгласува нормата Еуро 5, којашто ќе важи од 2009 година и ќе го спушти лимитот за ПМ10 во издувот за петпати, на само 5 микрограми на метар кубен. Тоа е сигналниот истрел.
Пристигаат првите нечисти дизели
Дополнителното вградување на филтрите за честички не се исплатува во постарите и премногу амортизирани возила во Германија и во повеќето држави во ЕУ, кои почнуваат да покажуваат поголема свест за штетните влијанија на дизелите. Сопствениците ги нудат овие возила на пазарот на користени, но вредноста им е значително намалена, затоа тоа што идните купувачи би морале да плаќаат скапи даноци поради отсуството на филтер за честички. Почнува првиот бран на увоз на стари дизели без филтер во регионов, кои прво пристигаат во Бугарија и Романија, а дел се пренесува и во Македонија.
Светска економска криза и светска финансиска криза
Автомобилската индустрија во 2009 година се соочува со масивни последици од светската финансиска криза. Индустриската продукција е намалена за 20% во споредба со претходната година. Заради заживување на автоиндустријата, повеќето држави во ЕУ воведуваат субвенции, за на сопствениците на стари автомобили со нечист издув, кои вредат најмногу две три стотини евра, да им се олесни купувањето нов автомобил. За возилата со почист издув, воедно се плаќа и пониска стапка при редовната регистрација. За стариот дизел, сопствениците може да плаќаат и преку 1.000 евра при регистрација.
Германската 1,5 милијарда евра за 600.000 стари возила
Германската влада вложува пет милијарди евра, за преку 600.000 сопственици на автомобили постари од 9 години, да добијат субвенција во висина од 2.500 евра при набавка на нов автомобил со почист издув. Мерката за поттикнување на домашната автоиндустрија трае од 14-ти јануари до 2-ри септември 2009 година. Поради големиот интерес, за субвенции се издвојуваат уште 3,5 милијарди евра. Повеќе држави ја спроведуваат спасоносната мерка за сопствената економија: Франција, старт 19.01.2009, субвенција од 2.000 евра; Италија, старт 1.1.2007, до 31.12.2008, субвенција од 1.500 до 5.000 евра, зависно од штетната емисија на новиот автомобил; Шпанија, старт август 2008, субвенција од 2.000 евра + безкаматен кредит од 10.000 евра, при <140 g/km CO2; Холандија ...
„Фалц“ документи и шверц во Источна Европа и Африка
Документите што се неопходни за добивање на премијата од 2.500 евра во Германија, лесно се фалсификуваат и преправаат. Сојузот на германските службеници за борба против криминалот (BDK, Bund Deutscher Kriminalbeamter, https://www.bdk.de/) алармира за масовната злоупотреба на премијата. Во август 2009 година, BDK излегува со податок дека над 50.000 возила, што требало да завршат под преса и во печка, транспортирани се во Африка и Источна Европа. Во германските медиими се зборува дека субвенциите се „пакет за поттикнување на организираниот криминал“.
Криминал е стока со поништена вредност да се враќа на пазарот
Чесната ЕУ си дозволува „мал“ криминален испад. Возилата за коишто е добиена субвенција, не смее да се враќаат во промет, затоа што станува збор за стока со поништена, нулта вредност. Со продажбата на тие возила се постигнува чист профит, поточно, двоен профит – покрај исплатената субвенција. Наивно е да се помисли дека десетици и стотици илјади стари автомобили може да се изнесат од срцето на Европа, и да се довлечкаат до нејзиниот „опаш“, без Брисел да биде свесен за тоа. За автомобилите да се претопат во старо железо, како едно од можните сценарија, потребно е да се испуштат енормни количини СО2. Европа не сака тоа да ѝ се случи.
Македонија, февруари 2010 година
Старите автомобили од срцето на ЕУ веќе одамна се натрупани во регионов, меѓу другото, во Бугарија. Тамошните плацеви со користени автомобили имаат сензационално ниски понуди. Тоа, впрочем, е сосем разбирливо покрај „историјата“ на автомобилите, нивната криминална историја. Македонци регистрираат фирми во Бугарија и носат лични карти на бугарски државјани, со цел да возат „луксузен“ автомобил, за евтино. Најмногу ликуваат сопствениците на бугарски пасоши. Одеднаш може да се вози Mercedes за две три илјади евра, кој пред да пристигне на плац во Бугарија добил и подмладување за две три стотини илјади километри. Соодветно на тоа пораснала и вредноста на автомобилот. Тоа е уште еден криминал што се санкционира во ЕУ. Крива Паланка прераснува во центар за стари автомобили во Македонија.
Министерство за економија дозволува увоз на возила со нечист издув?
Од март 2010 година, во Македонија може да се увезе секаков вид стари автомобил, вклучувајќи и возила со норма Еуро 1 – особено дизели без филтер за честички гареж. Возачите сепак ја продолжуваат практиката да возат со бугарски регистерски таблици, затоа што регистрирањето возило во Македонија е трипати поскапо, односно чини 300 евра, наспроти 100 евра во Бугарија.
Одлуката за поништување на сите норми при увозот на користени автомобили доаѓа од Министерството за економија. Првото прашање: Како е можно Министерство за економија да носи одлуки кои евидентно се под ингеренција на заштитата на животната средина? Тристоте илјади стари автомобили што се увезени оттогаш се резулат токму на оваа одлука, односно да биде појасно – катастрофата со нашата животна средина е продуцирана со одлука на министерството за економија. Второто прашање: Зарем во Министерството не биле запознаени со криминалната историја на автомобилите во соседството?
Македонија, септември 2010 година
Сликата на македонските улици е збунувачка. Бугарија е ова, или Македонија? Повеќе од 50.000 стари автомобили во септември 2010 година возат со бугарски регистерски таблици. Властите се закануваат со привремено запленување на возилото, доколку истото не се регистрира во Македонија. Тристотини евра за регистрација сепак се преголема ставка за „мерцедесот“ што чинел 2.000 евра отаде границата, вклучувајќи „додадена вредност“.
Во меѓувреме, Македонија го одложува за два месеци рокот за увоз на стари автомобили со Еуро 1, поради големиот интерес. Чиј интерес?
Алфа Ромео од собраниската говорница
Занемарувањето на еко-нормите при увозот на стари автомобили се покажува како историски најефективна популистичка мерка. Политичарите самоуверено порачуваат од собраниската говорница, дека на граѓаните им е овозможено да го зголемат својот животен стандард, затоа што место Југо и Лада, сега можат да возат Алфа Ромео, Мерцедес, Опел?! На тој начин, во логиката на населението, коешто во тоа време им придава висок политички кредибилитет на собраниските говорници, се имплементира заклучокот дека стандардот се подобрува, кога место пет години ново Југо, можат да возат дваесет години стар Мерцедес.
Без каква било вмешаност во криминалот со пребегнатите стари автомобили од ЕУ, а веројатно и без свесност за истиот, нашите политичари го поттикнуваат увозот и возењето евтини, стари и нечисти автомобили од скапи марки, место достапни, нови и чисти автомобили од „народските“ марки – кои чинат исто и меѓу другото произлегуваат од матичниот возен парк, од македонските возачи.
Неискуство со стари автомобили од скапи марки
Долгите лимузини и високите теренци од плацевите за стари автомобили остануваат примамливи и во следните неколку години. Некои веќе имаат искуство, други допрва ќе го стекнат: Замената на дотраениот издув на тие скапи возила не чини колку кај Југо, гумите со газечка површина колку А4-лист, навлечени на бандажи од 20 инчи, чинат колку половина автомобил, а за спортските сопирачки на брзите автомобили да се заменат со нови, треба да се плати двојно повеќе од цената по којашто е купен автомобилот. Комплицираните системи за пречистување на издувните гасови во меѓувреме почнуваат да алармираат од сите регистри, затоа што хронично им недостига стручно одржување. Како решение најчесто се избира издувот да се остави на „гола цевка“. Штетните материи се испуштаат директно во воздухот што го дишеме. Многумина возачи научија на сопствена кожа: Одржувањето на скап автомобил не може да биде евтино.
Државата се насладува додека возилата се движат
Во јавноста во есента 2013 година стануваат сé погласни негодувањата за енормната аерозагаденост, но тоа не ги погодува властите, на кои уште им е беспрекорно алибито за зголемениот животен стандард со старите „алфи и опели“. Но, тоа што им обезбедува уште поголема причина за смиреност на властите е полниот буџет. Половина од цената на горивото оди директно во државната каса. Аналогно на тоа, двојно зголемена потрошувачка на гориво значи и двојно повеќе пари за администрацијата – и за „државата“. Во нашата анализа, со официјални податоци од Заводот за статистика, потрошувачката на нафтени производи во Македонија за период од десет години е зголемена за 2,3 пати.
Сто илјади возила повеќе по патиштата за пет години
Според податоците од МВР, лани во Македонија биле регистрирани 403.316 патнички автомобили. Во споредба со 2012 година, возниот парк во државата се зголемил за точно една третина, за 33 проценти, односно по македонските патишта возеле 100.000 повеќе возила. Во отсуство на строги еколошки норми, тоа се 100.000 повеќе загадувачи на животната средина.
Двојно повеќе дизели за пет години
Според податоците од Заводот за статистика, во 2012 година во Македонија биле регистрирани 92.700 патнички автомобили со дизел мотор, кои учествувале со 30,7% во вкупниот возен парк. Во 2017 година, нивниот број се зголемува на 192.816 возила, а уделот расте на дури 47,8 проценти. За период од две години е двапати зголемен бројот на возила со дизел мотор, кои градовите во Европа веќе ги забрануваат за сообраќај.
Во истиот период, автогасот, како ефективен и релативно едноставен начин за подобрување на еколошката слика на возниот парк во државава, бележи намалување на уделот: Од 9.501 автомобили со погон на автогас во 2012 година (удел 3,1%), нивниот број во 2017 година се зголемува на 11.445 возила, додека уделот се смалува на 2,8 проценти.
Два од три автомобили во Македонија се постари од 15 години
Дилетантското менаџирање со возниот парк во Македонија резултираше со рапидно стареење на возниот парк. Во 2008 година, по македонските патишта возеле 265.000 патнички автомобили, од коишто близу 10 проценти се стари до 2 години. Лани, Македонија брои 403.000 автомобили, од коишто одвај два проценти се произведени пред помалку од две години. Тоа е петкратно скусување на старосната категорија којашто е фактичкиот носител на обновувањето на возниот парк.
Секој возен парк треба да се обновува самостојно – тоа кај нас не успева
По три или четири години, голем дел од возилата во старосната категорија до две години ќе го продолжат својот век како користени автомобили. При правилно планирање на стратегијата за обновување на возниот парк, нема потреба од увоз на стари автомобили, нема ниту опасност од девалвирање на матичните возила, коешто исто така ја забавува замената на старите возила со нови. Овој природен циклус сега е уништен. На сопствениците на понови автомобили им се обезвреднети возилата кога ќе ги понудат на пазарот на користени, заради евтиниот увоз. Раководењето со автомобилскиот пазар не дозволува дилетантизам.
„Клиничката слика“ не ветува многу за возен парк што во 84,1 процент се состои од возила постари од 10 години. Во 2008 година, нивниот удел изнесувал 67,2 проценти. Без драстични промени во автомобилската политика, наскоро ќе се претвориме во автомобилска Куба.
Генијално перфидно поштедување на виновникот
По сите овие силни докази, коишто би биле несоборливи во „судницата за заштита на животната средина“, во време кога Македонија стекнува негативна светска слава, како рекордер во аерозагаденоста, во 2016 и 2017 година, во јавноста се пласира студија којашто укажува дека најголем удел во аерозагадувањето произлегува од загревањето на домовите. Тешко е да се поверува колку се моќни механизмите на измама на нормалната логика коишто се инсталирани во спрегата меѓу страната што одговара за квалитетот на амбиенталниот воздух и „потрошувачите“ на амбиенталниот воздух.
Во нашите досегашни анализи повеќетпати го имаме упатено прашањето до интелектот на македонските граѓани: Колкава количина пластика, моторно масло, лакирано дрво, огнови под мостови е потребно да согори, за да постигне еквивалентно загадување со 650 милиони тони (!) нафтени производи, коишто македонските возила ги согориле во своите мотори во 2016 година?
Сите параметри укажуваат на двојно зголемен возен парк, двојно зголемена потрошувачка на гориво, двојно зголемен број на дизел возила, драстично стареење на возниот парк. Каде завршува енормно зголемената емисија на штетни материи, ако не во воздухот што го дишеме?
Навистина, зошто мора и зимава да дишеме автомобилски издув
1. Со посочувањето на греењето на домовите како најголем извор на аерозагадување, проблемот намерно се прикажува како нерешлив. На политиката и одговара надминувањето на проблемот да се одолговлечува бескрајно. На народот му се сугерира дека проблемот не може да се реши преку ноќ, и како за многу други проблематики, тој ќе молчи и ќе се надева на решение. Некогаш. Во меѓувреме, властите ќе си продолжуваат со безначајни и бесмислени еко-проекти, што им носат финансиска корист на засегнатите, а среќни ќе бидат и еко-здруженијата, кои воопшто не се вознемирени од тоа што јавноста ги замислува како чајанки, на коишто активисти зборуваат на теми што не ги разбираат.
2. Кревкиот политички кредибилитет на владејачките гарнитури, во сиве 27 години, постојано оневозможувал заштитата на животната средина да биде практикувана во нејзината единствена ефикасна форма. А, таа е: Забрана и ограничување. Колку ли влади ќе се сменеа досега, доколку се спроведуваа забрани за возење, од типот на пар-непар, или доколку на сопствениците на возилата со висока емисија на штетни материи им се изрекуваа дваесетпати повисоки давачки при регистрација и им беше посочувано да ги остават своите возила паркирани, секојпат кога мерните станици ќе пријавуваа кобна аерозагаденост?
3. Фотографирањето на оџакот на соседот, кој чади колбаси, и објавувањето на социјалните мрежи, нема да го реши проблемот со аерозагадувањето. Не е загадено само Скопје, или само Центар и Карпош, Лисиче и Железара, туку и Битола, Струмица, Крива Паланка, Кочани, цела Македонија. Логиката вели: Секаде каде што се движат автомобилите со висока емисија на штетни материи, соодветно се зголемува и аерозагадувањето. Тоа е многу пологично од „спинот“ дека оџакот на соседот е виновен. Тој оџак, меѓу другото, постоел долго пред дизелите со директно впрскување. Да не се запаѓа во заблуда дека македонскиот воздух отсекогаш бил штетен за дишење.
4. Последната смена на политичката сцена ја запостави заштитата на животната средина. Лесно можеше да се случи, народен избраник што одговорно го согледува проблемот со аерозагаденоста и подеднакво одговорно пристапува кон негово решавање – со успешно и конечно решение – да прерасне во „народен херој“. Но, како што одминува времето, и како што јавноста почнува да заборава дека гревовите врз животната средина беа предизвикани од претходната гарнитура, така сегашнава станува одговорна и виновна за проблемот со кобниот воздух. Не само што таа еден ден ќе ја понесе целата вина на свој грб, туку и дополнително се „заглавува“, со најави за мост преку Кале или со забрана за сообраќај на Водно, за граѓаните повеќе да се навикнат на новоизградените објекти и локали во Градскиот Парк. Со непреземање мерки за спречување на новиот бран на стари дизели со енормна емисија на азотни оксиди, уште повеќе.
5. Најдобро е веднаш да ги ангажираме нашите култни режисери, на сценарио како возниот парк на Германците од 1990-те го пренесовме во Македонија во 2010-те. Само тие можат да ни ја прикажат вистинската слика. Насловите веројатно би биле: „Балкан Дизел“, „Пред ПМ-честичките“, „Старите дизели не се мртви“.
6. Нема двоумење дека на Македонија ѝ е потребно и автомобилско помирување. Ова предолго, пребанално, а доволно кобно поглавје со аерозагадувањето од сообраќајот, македонската јавност треба да го разбере како хир на неколку историски заборавни ликови, коишто во автомобилите повеќе гледаат фрустрација, отколку неопходност и задоволство.
При составувањето на точките кои го сочинуваат овој хронолошки осврт, при евентуално двоумење се упатувавме заради проверка кон подземните гаражи во нашите трговски центри, во време кога таму е најголем сообраќајниот интензитет. Препорачуваме Вие да не го повторувате тоа. Воздухот таму е премногу загаден и секој затекнат се труди да се задржува колку е можно помалку. Затоа што аерозагадувањето ни потекнува од ќумбињата на дрва.
[FAG id=35860]
Топ 10 Најголеми заблуди околу аерозагаденоста во Македонија
Три илјади нови возила за половина година во Македонија
Дизелите чмајат на германските плацеви, ни претстои ли нова инвазија загадувачи?
Македонија: Три од четири автомобили се постари од 10 години
Колку чини лажниот автомобилски луксуз по македонските улици?